«Ես սիրում եմ պատմել Արցախի մասին»

Ջիվան Ավետիսյանի «Վերջին բնակիչը» ֆիլմը մեծ էկրաններին է: Ֆիլմի հերոսը` Աբգարը, ապրում է հայաթափված, ադրբեջանցիներով բնակեցված գյուղում և փնտրում է աղջկան` Յուրգային: Աբգարին մարմնավորում է Ալեքսանդր Խաչատրյանը, Յուրգային` լիտվացի դերասանուհի Սանդրա Դաուկշայտե-Պետրուլենեն: Ֆիլմը 5 երկրների՝ Հայաստանի, Լիտվայի, Շվեդիայի, Լիբանանի և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների համատեղ արտադրություն է:
«Իրատեսի» զրուցակիցը ՋԻՎԱՆ ԱՎԵՏԻՍՅԱՆՆ է:

-Արցախյան թեմայով Ձեր վերջին երեք ֆիլմերը («Ընդհատված մանկություն», «Թևանիկ», «Վերջին բնակիչը») ներկայացվել են և՛ Հայաստանում, և՛ Հայաստանի սահմաններից դուրս: Ի՞նչ ընդհանուր գծեր ունեն այդ ֆիլմերը, և արդյո՞ք յուրաքանչյուր ֆիլմ պետք է գերազանցի նախորդին:
-Իհարկե, նույնիսկ եթե հաշվի առնենք աշխարհագրությունը, թե ֆիլմերն ուր են հասել, պարզ կլինի, որ դրանք գերազանցում են մեկը մյուսին: «Ընդհատված մանկությունը» ցուցադրվել է Հայաստանում, Շվեդիայում, Թեհրանում, ևս մեկ-երկու երկրում, «Թևանիկը»` շուրջ 30 երկրներում, փառատոներում: «Ընդհատված մանկությունն» էլ ունի փառատոնային կյանք, բայց ոչ «Թևանիկի» պես: «Վերջին բնակիչը» ունի համաշխարհային դիստրիբյուտոր, առաջադրվել է 74-րդ «Ոսկե գլոբուսին»: Ցանկացած հարցում եթե պրոգրես չլինի, մարդը կմնա նույն տեղում: Իսկ ընդհանուր եզրն այն է, որ նշված բոլոր ֆիլմերն էլ արցախյան թեմայով են: Ես սիրում եմ պատմել Արցախի մասին, դա շատ անհրաժեշտ է այսօր: Ես հարց եմ ուզում տալ ընթերցողին` վստա՞հ է, որ մինչև հոդվածը կարդա-վերջացնի, պատերազմ չի լինի: Մենք կանգնած ենք վերահաս պատերազմի եզրին: Իսկ դա նշանակում է, որ մեր ռեսուրսները պետք է ուղղենք նշանակետին: Իսկ նշանակետը` թիրախը, Արցախն է: Այսօր Հայաստանում արտադրվող ֆիլմերի գերակշիռ մասը ռոմանտիկ կամ կատակերգական ժանրի է, բայց դրան զուգահեռ պետք է ունենանք Արցախի մասին հզոր ֆիլմեր:
-Ո՞րն է Ձեր հիմնական նպատակը` կինոյի լեզվով պատմել արցախյան հիմնախնդրի մասի՞ն, թե՞ այդ համատեքստում ներկայացնել լավ ֆիլմեր:
-Եթե ֆիլմերը դրսում ներկայացվում են, փառատոներում մրցանակներ ստանում, դա չի՞ խոսում այն մասին, որ մենք նպատակ ունենք միջազգային հարթակներում Արցախի մասին խոսելու: Հաջողություն չէ՞, որ Արցախի մասին ֆիլմը կարողանում ենք ներկայացնել աշխարհի որևէ անկյունում: Ես նպատակ ունեմ արվեստի բարձրորակ ֆիլմեր ստեղծել, նաև այդ ֆիլմերի միջոցով պատմել Արցախի մասին: Երկուսն էլ ինձ համար կարևոր են: Իմ ֆիլմերը քաղաքական ֆիլմեր չեն, մարդկային պատմություններ են, որ կարող են տեղի ունենալ ցանկացած երկրում, ցանկացած ժողովրդի հետ: Բայց այս դեպքերը մտացածին չեն, վերցրած են պատմությունից:
-Կինոքննադատների գնահատականներին, դիտողություններին հետևո՞ւմ եք:
-Ես լսում եմ ցանկացած մարդու, և այն, ինչն ինձ համար իսկապես ուսանելի է, վերցնում եմ: Ցանկացած մարդ կարող է կարծիք հայտնել, իսկ թե ինչպես կվերաբերվեմ դրան, իմ գործն է:
-Ի՞նչ եք կարծում` հանդիսատեսը սիրե՞ց ֆիլմը:
-Ես հանդիսատեսի հետ շփվում եմ կինոթատրոնում, ուստի կարող եմ ասել, որ իմ հանդիսատեսը ձևավորվում է, նա սիրում է իմ ֆիլմերը, ընկալում է այն, ինչ պատմում եմ: Ինձ հետաքրքիր է զգալ դահլիճից դուրս եկող մարդկանց ապրումները:
-Աբգարն ու Յուրգան կարողացել են փախչել ադրբեջանցիներով բնակեցված գյուղից և ներկայումս ապրում են Հայաստանում: Ֆիլմում Աբգարը մնում է կրակների մեջ: Ինչո՞ւ եք նման լուծում ընտրել:
-Հերոսը կա, բայց գուցե մնացել է կրակների մեջ: Չե՞ք մտածում, որ մարդը կարող է ֆիզիկական կյանք ունենալ, ինչ-որ տեղ ապրել, բայց իր կյանքն ավարտված համարել: Կա նման բան: Ես գոնե մի քանի այդպիսի մարդու հանդիպել եմ: Չեմ կարող ասել, որ այս հերոսն այդպիսին է, բայց իմ ֆիլմում, գեղարվեստական լուծմամբ, փորձել եմ թողնել նրան «կրակների» մեջ: Գիտե՞ք` քանի գաղթական կա Շահումյանից, Գետաշենից ու մյուս շրջաններից, որ մտքով մնացել են այնտեղ: Ես էլ մնացել եմ իմ մանկության լավագույն հիշողությունների գրկում, երբ մեր գյուղում` Խաչմաչում, պատերազմից հետո այգին էինք ջրում, ծառերն էինք էտում, պատմություններ պատմում մեր կյանքից: Տեսեք՝ ես մնացել եմ այնտեղ, բայց հիմա Երևանում, Հյուսիսային պողոտայում նստած, զրուցում եմ: Ամեն ոք կյանքի ընթացքում կարծես ինչ-որ տեղ է մնում, բայց ոչ այն իմաստով, որ առաջ չի գնում: Աբգարը չկա, մնաց այնտեղ, որտեղ ուզում էր: Պատասխանը, իհարկե, միանշանակ չի կարող լինել։
-Ֆիլմում մի դրվագ կա՝ ադրբեջանցի կնոջ ծնունդը պետք է ընդունի քրիստոնյան, նաև երեխային պետք է քրիստոնյայի անուն տան, որ ապրի: Ես հակառակը գիտեի, որ հայերը թուրքական անունով էին կոչում երեխային, որի ապրի և բախտավոր լինի:
-Այդ նույն ավանդույթը եղել է և՛ իրենց համար, և՛ մեզ համար: Ես հարցրել եմ՝ տարբեր կերպ են մեկնաբանում: Հարյուրամյակներով իրար հետ ապրող ժողովուրդները կունենան նման ավանդույթներ: Դավթին` մեր լավագույն էպոսի լավագույն հերոսին, ո՞վ է կերակրել. Մսրա Մելիքի մայրը` թշնամու մայրը: Ֆանտաստիկ բան է, դրանից ավելի պատասխա՞ն եք ուզում:
-Ֆիլմում ապրե՞ց երեխան:
-Այո, ես հավատում եմ հրաշքներին, որովհետև, եթե առասպելի ժանրից է, ուրեմն հրաշքների ոլորտում է:
-Ֆիլմը կարծես ադրբեջաներեն լիներ, գուցե պայմանավորված էր նրանով, որ հերոսների հիմնական մասը ադրբեջանցիներ էին: Բայց հայկական ֆիլմի պարագայում փոքր-ինչ անսովոր չէ՞:
-Համաձայն չեմ, հնչում էր նաև Ղարաբաղի բարբառը: Աբգարը աղջկա, հարևանների հետ խոսում էր հայերեն, ադրբեջաներեն խոսում էր միայն գյուղի երեխաների հետ: Պարզապես մեր հասարակության մեջ շատերը դժվարանում են ընկալել Ղարաբաղի բարբառը, դրա համար էլ՝ սուբտիտրերով նաև դա էր թարգմանվում: Ադրբեջաներենը մոտ 50 տոկոս է:
-Քի՞չ է:
-Հարցն այն է, որ դրաման թույլատրում է, այդպես ճշմարտացի է: Եթե դա պահանջվում է ու ճիշտ է արվում, նորմալ է:
-Դերասանները, կարծում եմ, հսկայական աշխատանք են արել նաև լեզուն հաղթահարելու առումով:
-Բարդ է, իհարկե, սովորել են, որ անգիր արած չխոսեն, այլ հասկանան, զգան, ինչ են խոսում, որ հավաստի լինի: ՈՒղղակի անգիր արած բառերով չես կարող հավաստի կերպար խաղալ: Դժվար աշխատանք ենք արել իրականում: Ես շնորհակալ եմ իմ թիմին, որ կարողացել է համառորեն այդ դժվարին ճանապարհն ինձ հետ անցնել: Հաջորդ ֆիլմն էլ դժվար կլինի, բայց կանցնենք Աստծո կամոք՝ քայլ առ քայլ:
-Ադրբեջանցիների վայրագություններին զուգահեռ ձգվում են Աբգարի և նրա նախկին ադրբեջանցի ընկերոջ բարեկամական հարաբերությունները: Շատ չի՞ շեշտադրված հայի և ադրբեջանցու բարեկամությունը:
-Ես չեմ քարոզում բարեկամություն, ես քարոզում եմ խաղաղություն: Դրանք տարբեր բաներ են: Կարծում եմ` մենք բարեկամ երբեք չենք լինի, բայց պետք է հասնենք խաղաղության եզրագծին: Ես` Ջիվան Ավետիսյանս, ՀՀ քաղաքացի, գրանցումով ստեփանակերտցի, ասում եմ, որ բարեկամություն չեմ ուզում ադրբեջանցիների հետ, ես ուզում եմ խաղաղութուն, և ուզում եմ, որ իրենք հասկանան խաղաղության գինը: Հակառակ դեպքում, ինչպես մեր նախագահն է ասում, կկորցնեն շրջաններ, քաղաքներ, գյուղեր: Ես չեմ ստեղծել ֆիլմ, որը դիտելուց հետո պետք է նետվենք ադրբեջանցու գիրկը: Մենք պետք է կարողանանք աշխարհին պատմել մեր հակամարտության մասին ու խաղաղություն քարոզենք:
-Կարծիք է հնչել, որ հայի կերպարը խեղճ է ներկայացվել Ձեր ֆիլմում: Կարո՞ղ էր արդյոք խեղճ մարդը ապրել հայաթափված, թշնամիներով բնակեցված գյուղում:
-Աբգարն ամենահամառ մարդն է, ամենահամառ հայը: Կարելի է վերնագիրը դնել ոչ թե «Վերջին բնակիչը», այլ «Համառ հայը»: Ես քայլում եմ շտկված մեջքով, հպարտ կեցվածքով, որովհետև Արցախի Հանրապետություն ունեմ իմ մեջքի հետևում, ֆանտաստիկ բան է դա: Ի՞նչ խեղճ, ես խե՞ղճ եմ, որ խեղճի կերպար ստեղծեմ:
-Աբգարը տեսե՞լ է ֆիլմը:
-Նայել է, հավանել, սիրել ֆիլմը:
-Ճանաչե՞լ է ինքն իրեն, թե՞ շատ եք հեռացել իրական կերպարից ու պատմությունից:
-Ախր իր ճակատագիրն է, ես չեմ խոսել նման հարցերի շուրջ, բայց, հասկանո՞ւմ եք, ֆիլմ է, որ ստեղծվել է իր կյանքի մոտիվներով: Դա բավարար չէ՞:
-Արցախյան թեման խոչընդոտների հաճա՞խ է հանդիպում:
-Իհարկե, ադրբեջանցիները կրնկակոխ հետևում են։ Գերմանիայում, «Թևանիկի» մեծ էկրան բարձրանալուց անմիջապես հետո, իրենք Խոջալուի մասին ֆիլմ ցուցադրեցին: Ռուսական շուկա մտնել չկարողացանք, որովհետև ֆիլմն արցախյան թեմայով է, իսկ ադրբեջանցիները Ռուսաստանում ապրում են կողք կողքի հայերի հետ ու հավասար իրավունքներով: Դժվար է առաջ տանել քաղաքական տողատակեր ունեցող ֆիլմերը:
-Ինչո՞ւ մենք նրանց չենք խոչընդոտում:
-Մենք էլ ենք անում, նրանք էլ: Մենք կարողացանք, օրինակ, Գալիպոլիի ճակատամարտի մասին նրանց ֆիլմի դեմ բողոքի ալիք բարձրացնել, ձախողել «հաղթարշավը»: Հայկական սփյուռքը արտերկրում ձեռքերը ծալած նստած չէ, ֆանտաստիկ աշխատանք է անում: Նաև նրանց շնորհիվ է, որ կարողացանք մի քանի մեծ քաղաքներում ցուցադրել ֆիլմը` հայ ու օտարազգի հանդիսատեսի համար:
-«Վերջին բնակիչը» դեռ չի՞ գրավել ազերիների ուշադրությունը:
-Դեռ նոր է ֆիլմը, չզարմանաք, եթե «Ոսկե գլոբուսի» աշխատանքներում սկսեն խոչընդոտել, կամ եթե մի թերթում հայկական հոդված լինի ֆիլմի մասին, մեկ այլ թերթում հակադիր հոդված տպագրեն:
-«Վերջին բնակչին» դարձյա՞լ արցախյան թեմայով ֆիլմ է հաջորդելու:
-Աշխատում եմ նոր ֆիլմի վրա, դերասանական որոշակի կազմ ունենք, փորձում ենք համաարտադրողներ գտնել, ունենք դրական կարծիքներ արտերկրից: Ավելին ասել չեմ ուզում:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ